Kafea milioika pertsonek egunero gozatzen duten edari bat da, baina badakizu nola aurkitu zuten, nola zabaldu den munduan zehar, eta zein diren bere onura eta erabilpen bitxienetako batzuk? Gaurkoan, kafearen historia eta haren inguruko zenbait datu bitxi aztertuko ditugu.
Kondairaren arabera, Ethiopiako Kaldi izeneko ahuntz-artzain batek aurkitu zuen kafea 850. urtean. Konturatu zen ahuntzak biziago eta jostagarriago bihurtzen zitzaizkiola sastraka bateko baia gorriak jan ondoren. Berak hura probatzea erabaki zuen eta gauza bera sentitu zuen. Gero, bertako fraide batekin partekatu zuen bere aurkikuntza, eta honek baiak erabili zituen otoitz luzeetan esna egoten laguntzen zion edari bat egiteko.
Hala ere, ez dago froga historikorik istorio hau baieztatzeko. Badakigu kafe-landareak Kefa (edo Kaffa) izeneko eskualde etiopiar batean zeudela, eta gerora Yemenera eraman zituztela merkatariek edo bidaiariek, XV. mendean. Bertan, kafea sufi fraideek lantzen zuten, laguntza espiritual gisa eta alkoholaren ordezko gisa, Islamak debekatuta zuena. Laster egin zen kafea arabiarren eta auzokoen artean ezagun, eta gizarte-erakunde berri bat sortu zuen: kafetegia.
Kafetegietan jendea biltzen zen kafea hartu, hitz egin, jolasatu, musika entzun, liburuak irakurri eta ideiak trukatzeko. “Jakinduriaren eskolak” ere deitzen zitzaien, jakintsuak, poetak, artistak eta intelektualak erakartzen zituztelako. Arabiatik Turkia, Pertsia, India eta harantzago hedatzen ziren kafetegiak. Merkataritza eta bidaietan ere iritsi ziren Europara, XVI eta XVII. mendeetan.
Lehen europar kafetegiak Italian ireki ziren, non Ottomandar Inperioarekin merkataritzan aritzen ziren veneziar merkatariek kafea aurkeztu zuten. Kafetegiak laster bihurtu ziren modan Europako beste herrialde batzuetan, hala nola Frantzian, Ingalaterran, Alemanian eta Herbehereetan. Idazle, filosofo, zientzialari, politikari eta iraultzaileek bisitatzen zituzten. Voltaire, Isaac Newton, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson eta Napoleon Bonaparte izan ziren haietako batzuk.
Kafeak ere eragin ekonomikoa eta politikoa izan zuen munduan. Kafearen eskaera handitu ahala, lur gehiago eta lan gehiago behar izan ziren hura hazteko. Munduko hainbat tokitan kafe-plantazioak ezarri ziren, batez ere Latinoamerikan, Afrikan eta Asian. Kafea negozio handi bihurtu zen mundu mailako merkataritzan eta aberastasun iturri izan zen herrialde eta eskualde batzuetan. Baina esplotazioa, esklabotza, kolonialismoa eta gatazka ere zabaldu zen harekin.
Gaur egun, kafea oraindik edari oso kontsumitua eta kulturalki esanguratsua da. Aldaera, zapore eta prestatzeko metodo asko ditu. Arte, literatura, musika eta filmetan ere eragina izan du. Kafea edari bat baino gehiago da; giza zibilizazioaren historiaren zati garrantzitsua da.
Hona hemen kafeari buruzko zenbait datu bitxi, agian ezagutuko ez dituzunak:
– Kafea ez da babarrun bat, fruitu baten hazia da. Fruitu honen barruan bi hazi txiki daude (salbuespenak salbuespen). Normalean hazi hauek lehortu eta xehatuta egoten dira kafe aleak edo kafe ehoa bezala ezagutzen duguna egiteko.
– Kafea munduko bigarren merkaturik baliotsuena da petrolioaren ondoren. Munduko edaririk kontsumituenetako bat ere bada.
– Munduko kaferik garestiena katu-kakatik dator eta 100 dolar kostatzen da katilu bakoitzeko. Kopi Luwak edo civet kafea du izena. Katu-itxurako animalia batek jan eta liseritu dituen kafe-aleen bidez egiten da.
– Kafeak bizitza luza diezaioke zure katuari. Guinness World Record-en arabera “Katu zaharrena” Creme Puff izeneko 38 urteko katutxo bat izan zen eta bere bizitzan goizero kafea hartzen zuen (baita urdaiazpikoa arrautzekin ere).
– Kafea hasieran mastekatzu egiten zen, ez edan. Kafea kontsumitzen zuten lehen afrikar tribuek baia xehatu eta animalien koipe pixka bat gehituz egiten zuten, mokadu gisa jaten zituzten bolatxoetan bilduz.
– Kafea antioxidantzaileen iturri bikaina ere bada, zure zelulak kaltetik babesteko gai da.
– Kafea edateaz gain beste hainbat helburutarako erabil daiteke, hala nola irina egiteko, ilea koloreztatzeko, intsektuak uxatzeko, landareak ongarritzeko, azala esfoliatzeko, etab.
Orain, testua irakurri ondoren, erantzun galdera hauei:
- Non eta noiz aurkitu zen kafea kondairaren arabera?
a) Yemenen XV
b) Etiopian IX. mendean
c) Turkian XVI
d) Brasilen XVIII - Europako zein herrialde izan zen kafetegiak ireki zituen lehena?
a) Frantzia
b) Ingalaterra
c) Italia
d) Alemania - Nola du izena katu kaketatik ateratzen den munduko kaferik garestienak?
a) Kopi Luwak
b) Kopi Kucing
c) Kopi Cat
d) Kopi Zibeta - Nola deitzen zen goizero kafea edaten zuen katurik zaharrenak?
a) Aitona Rex Allen
b) Creme Puff
c) Kafe-katua
d) Moka - Nola kontsumitzen zuten Afrikako lehen tribuek kafea?
a) Urarekin egin zuten
b) Animalien gantzarekin mastekatu zuten
c) Tabakoarekin erretzen zuten
d) Eztiarekin jaten zuten
Bing.com adimen artifizialarekin osatutako testu eta irudiak.