Adimen artifiziala hezkuntzan:
Ikastaroaren edukia
- 1 Adimen artifizialaren historia laburra
- 2 Ikasketa Automatikoa: gida laburra
- 3 Ikasketa Automatikotik Ikasketa Sakonera
- 4 Zer da LLM bat?
- 5 Nola funtzionatzen du LLM batek barrutik?
- 6 LLM vs. Txabota
- 7 AAren erabilera etikoa hezkuntzan
- 8 AA Haur Hezkuntzatik Batxilergora arte
- 9 Markov kateak: txatboten aurrekariak
- 10 Nola detektatzen ditu AAk gure aurpegiak?
- 11 UNESCOren AA printzipio etikoak
UNESCOren adimen artifizialaren printzipio etikoak
Adimen artifizialaren garapenerako eta erabilpenerako gidalerroak nazioartean
Sarrera: UNESCOren AA printzipioen esanahia
Adimen artifizialaren (AA) teknologiak bizkorki garatzen eta zabaltzen ari dira gizarteko arlo guztietan. Haien eragina gero eta handiagoa da gure eguneroko bizitzan, lan-arloan, hezkuntzan, osasungintzan eta erabaki-hartze politiko zein ekonomikoetan.
UNESCOk gomendio multzoa garatu du nazioarteko marko etiko bat ezartzeko, AA teknologiek sortu ditzaketen kalteen prebentzioa eta murrizketa bermatzeko, eta onura guztiak guztiontzat aprobetxatzeko. Printzipio hauek nazioarteko erreferentzia bilakatu dira, batez ere garapen bidean dauden herrialdeentzat, beren marko erregulatzaileak eraikitzeko.
Zergatik dira garrantzitsuak printzipio hauek?
Adimen artifizialaren teknologiek, berez, ez dute bermatzen gizakion edo ingurugiroaren babesa. Beraz, beharrezkoa da haien erabilera zuzena gidatzeko printzipioak ezartzea. Gainera, gizarte-talde batzuk beste batzuk baino gehiago sufritu ditzakete AAren ondorio negatiboak. Nazioarteko marko bateratuak lagun dezake babes hori bermatzen eta zuzentasunaren printzipioak sustatzen.
1. Proportzionaltasuna eta kalterik ez eragitea
Erronkak:
- AA sistemek ez dute beti bermatzen giza- eta ingurumen-ongizatea
- AA metodoen hautaketak legitimoak ez diren helburuak bultzatzeko arriskua
- Eragin kaltegarriak izateko edo arrisku ez-proportzionalak sortzeko aukera
- Kontrol gabe garatutako AA sistemek giza eskubideak urratzeko arriskua
UNESCOren gomendioak:
- AA sistemen inplementazioa helburu legitimoetarako soilik egitea
- AA metodoaren hautaketa proportzioanala izatea lortu nahi den helburuarekiko
- Arriskuen ebaluazio-prozedurak ezartzea kalteak saihesteko
- Giza determinazioa mantentzea bizitza-heriotza erabakietan
- Giza eskubideen oinarrizko balioak ez urratzea
2. Segurtasuna eta babesa
Erronkak:
- Kalte edo segurtasun-arrisku posibleak AA sistemen bizi-ziklo osoan zehar
- Datuen pribatutasun-hutsuneak eta datu-ihesak
- Erasoekiko ahultasunak eta segurtasun-mehatxuak
- AA sistemek eragindako kalte fisikoak edo psikologikoak
UNESCOren gomendioak:
- Kalte posibleak eta eraso-ahultasunak aurreikustea eta prebenitzea
- Jasangarriak eta pribatutasuna babesten duten datu-sarbiderako marko egokiak garatzea
- Segurtasun-mailak hobetzea AA sistemen garapenean eta entrenamenduan
- Kalitate handiko datuak erabiltzea entrenamendu eta balidaziorako
3. Zuzentasuna eta diskriminaziorik eza
Arrisku nagusiak:
- AA sistemek lehendik dauden aurreiritziak eta diskriminazioak indartzea
- Talde batzuei esklusio digitala eragitea
- Sarbide desberdinak bultzatzea teknologia eta erabilera posibleetan
- Arlo teknologiko eta ekonomikoetan desberdintasunak areagotzea
UNESCOren gomendioak:
- Gizarte-justizia sustatzea eta diskriminazio oro saihestea
- AA teknologien onurak denontzat eskuragarriak izatea bermatzea
- Arreta berezia jartzea talde ahulei edo baztertuei
- Arrakala digitala murriztea lurraldeen, hizkuntzen eta kulturen artean
- AA garapenean eta onuretan partekatzea bultzatzea herrialde guztien artean
4. Jasangarritasuna
Erronkak:
- AA sistemen energia-kontsumo handiak ingurumenean duen inpaktua
- Baliabide natural mugatuen erabilera teknologiaren zabalkundean
- AA garatzeko beharrezkoak diren material eta ekipoen ingurumen-aztarna
- Garapen jasangarriko helburuak (GJH) lortzeko lagungarria edo oztopo izatea
UNESCOren printzipioak:
- AA teknologien garapenak garapen jasangarriaren helburuak kontuan hartzea
- Etengabe ebaluatzea giza-, sozial-, kultural-, ekonomiko- eta ingurumeneko-inpaktua
- AA sistemak garapen jasangarriari laguntzeko diseinatzea
- Ingurumen-inpaktua murrizteko teknologiak eta praktikak sustatzea
5. Pribatutasuna eta datuen babesa
Problematika:
- AA sistemen entrenamendurako datu pertsonal masiboen bilketa
- Pribatutasunaren urraketa AA sistemen bizi-ziklo osoan zehar
- Pertsonen identifikazioa eta profilatze automatizatua
- Kontrol eta baimen gabezia datuen erabileran
- Datu pertsonalen gehiegizko edo behar ez bezalako erabilera
UNESCOren gomendioak:
- Pribatutasuna oinarrizko eskubide gisa errespetatu, babestu eta sustatzea
- Datuen babeserako marko egokiak ezartzea nazioarteko datu-babes printzipioetan oinarrituta
- Baimen informatua, datu-minimizazioa eta helburu-mugatzea bermatzea
- Datuen bilketa, erabilera, partekatzea, artxibatzea eta ezabatzea arautzen duten arauak betetzea
- Pribatutasun-inpaktuaren ebaluazioak egitea
6. Giza ikuskapena eta determinazioa
Erronkak:
- AA sistemei erabaki automatizatuak uzteak sortzen dituen arriskuak
- Eragile eta erakundeek erantzukizunetik ihes egiteko arriskua
- Giza kontrolik gabeko AA sistemen garapenak eta ezarpenak
- Algoritmoen emaitzekiko gehiegizko konfiantza
UNESCOren printzipioak:
- Beti posible izan behar da erantzukizun etiko eta legala pertsona fisikoei edo lege-erakunde existenteei egoztea
- Giza ikuskapena eta kontrol publikoa mantentzea
- Bizitza-heriotza erabakiak gizakien erantzukizun gisa mantentzea
- Azken erantzukizuna eta kontuak ematea beti gizakiei dagozkien printzipioa mantentzea
7. Gardentasuna eta azalgarritasuna
Erronkak:
- "Kutxa beltz" moduko AA sistemak, erabakiak azaltzeko gaitasunik ez dutenak
- Gardentasun eza algoritmo konplexuen funtzionamenduan
- Eragileen arteko gardentasun-desberdintasunak eta jabetza intelektualaren arazoak
- Erabaki algoritmikoak aurkaratzeko ezintasuna gardentasun ezagatik
UNESCOren gomendioak:
- AA sistemen gardentasuna eta azalgarritasuna sustatzen duten neurriak hartzea
- Pertsonei informatuta egoteko aukera ematea algoritmo bidezko erabakien aurrean
- AA sistemen funtzionamenduari buruzko informazioa modu ulergarrian eskaintzea
- Gardentasuna betiere testuinguruari eta inpaktuari egokitzea
- Erabakiak azaltzeko eskubidea bermatzea
8. Erantzukizuna eta kontuak ematea
Arriskuak:
- Erantzukizuna saihestea algoritmo konplexuetan oinarritutako erabakietan
- Erabakietan "sistema" aipatzea giza arduradunen kalterako
- Gardentasun eta azalgarritasun ezak erantzukizuna lausotzea
- Jarraipen eta auditoria mekanismoen falta
UNESCOren gomendioak:
- AA aktoreek erantzukizun etiko eta legala hartzea beren gain
- Erabaki eta ekintzen erantzukizun eta ardura AA aktoreei egoztea
- Ikuskatze, inpaktu-ebaluazio eta auditoria mekanismoak garatzea
- Arreta-neurri egokiak hartzea, whistleblower-en babesa barne
- Trazabilitatea bermatzea AA sistemetan
9. Kontzientzia eta alfabetizazioa
Problematika:
- AA teknologien inguruko ezjakintasuna gizartearen zati handian
- Ulermen falta AA sistemen funtzionamenduari buruz
- Alfabetatze digitala eta gaitasunen arteko desorekak
- Erabakiak hartzeko gaitasun kritikoaren falta
UNESCOren proposamenak:
- AA teknologien eta datuen balioari buruzko kontzientzia publikoa sustatzea
- Hezkuntza ireki eta eskuragarria, parte-hartze zibikoa eta alfabetatze digitala bultzatzea
- AA etikoari buruzko trebakuntza sustatzea
- Komunikabide eta informazio alfabetizazioa indartzea
- Parte-hartze publikoa bermatzea erabaki informatuak hartzeko
10. Gobernantza parte-hartzailea eta lankidetza
Erronkak:
- Botere-oreka desorekatua teknologia-garapenean
- Teknologia-multinazional batzuen kontrol ia esklusiboa datu eta AAn
- Herrialde askok beren subiranotasuna galtzeko arriskua datuen arloan
- Eragile eta talde guztien parte-hartze falta gobernantza-sistemetan
UNESCOren gomendioak:
- Herrialdeen subiranotasuna errespetatzea datu-erabileran, nazioarteko zuzenbidearekin bat
- Interes-talde anitzen parte-hartzea bultzatzea gobernantza-prozesuetan
- Marko arautzaile inklusiboak garatzea
- Estandar irekiak eta interoperabilitatea sustatzea lankidetza errazteko
- Talde baztertuen parte-hartzea bermatzea
Zure ezagutza probatu
1. Galdera: UNESCOren arabera, zer egin behar da bizitza eta heriotza erabakiekin?
2. Galdera: Nola bermatu behar da pribatutasuna AA sistemen garapenean?
3. Galdera: Zer behar da gardentasun eta azalgarritasunerako UNESCOren arabera?
4. Galdera: Herrialde teknologikoki aurreratuenek zer egin behar dute?
5. Galdera: UNESCOren arabera, zer egin behar da puntuazio sozialeko sistemekin?